Nəqliyyat İnqilabı
İllər sürən nisbi durğunluqdan sonra, nəqliyyat
dünyası bir neçə inqilabın zirvəsindədir. Onlardan üç ən böyüyü
aşağıdakılardır:
Elektrikləşdirmə:
daxili
yanacaq mühərriklərikli nəqliyyat vasitələrindən elektrik nəqliyyat vasitələrinə
keçid.
Avtomatlaşdırma:
insan tərəfindən
idarə olunan nəqliyyat vasitələrindən öz-özünü idarə edən avtomatlaşdırılmış nəqliyyat
vasitələrinə keçid.
Paylaşaraq
idarəetmə (ride share): tək
yerli şəxsi nəqliyyat vasitələrindən paylaşılan avtomobillərə, furqonlara,
kiçik və böyük avtobuslara keçid.
Bu trendlərin necə reallaşacağına dair söhbətlər
gedir. Onlar bir-birinə necə təsir edəcək və mövcud infrastrukturla necə əlaqədə
olacaq. Urbanistlərin fikrincə nəqliyyat inqilabının iki bir-birinə əks nəticəsi
ola bilər: maşının və parklanmanın daha az, piyadalar və velosipedlər üçün daha
çox yerin olduğu cənnət və ya daha çox maşının olduğu, məsafələrin daha da
uzandığı və şəhərlərin daha geniş ərazilər boyu yayıldığı cəhənnəm. Hadisələrin
inkişaf istiqaməti texnologiyadan asılı deyil. Bu bizdən asılıdır-
arzuladığımız gələcəyi müzakirə etmək və planlaşdırmaq istəyimizdən. Bazarın hər
şeyi öz yerinə qoyacağına arxalanmayın.
Kaliforniya Davis Universiteti və Nəqliyyat və
İnkişaf Siyasəti İnstitutu inqilabların necə işləyəcəyi üzrə bəzi rəqəmlər göstərməyə
yönələn “Şəhər Nəqliyyatında Üç İnqilab” adlı hesabat dərc etmişdir.
İlk ssenari güman edir ki, status-kvo saxlanacaq.
Daxili yanacaq mühərrikli şəxsi maşınlar dünyada dominant olmağa davam edəcək və
inkişaf etməkdə olan ölkələrdə insanlar varlandıqca belə avtomobillərin sayı
daha da artır.
İkinci ssenariyə iki inqilab daxildir- elektrikləşdirmə
və avtomotlaşdırma. Əgər 2016-cı ildə 750.000 elektrik maşını satılıbsa,
2020-ci ilə qədər bu rəqəm 5 milyon olacaq. İdarəetmənin tam şəkildə
avtomotlaşdırılması 2020-ci ilə qədər kommersiya məhsuluna çevriləcək və
2025-ci ildə yayılacaq. Bu cür avtomobillərin qiyməti 2040-cı ilədək kəskin şəkildə
azalacaq və satışların əsas payı avtonom elektrik avtomobillərinə düşəcək.
Atmosferə buraxılan hidrokarbon emissiyası azalacaq. Buna baxmayaraq, bu
ssenari güman edir ki, paylaşma geniş yayılmayacaq- nəqliyyat vasitələri özəl
olaraq qalacaq və hətta yarıya qədər də dolmayacaq. Belə maşınları idarə etmək
daha asan və rahat olduğu üçün səyahətlərin uzunluğu 10-15 faiz artacaq və
yollarda olan maşınların sayı, demək olar ki, eyni qalacaq.
Üçüncü ssenaridə paylaşılan nəqliyyat (ride share)
ümumi təcrübəyə çevriləcək və hökumət orqanları fəal olaraq multimodal səyahəti
dəstəkləyəcək. Müxtəlif hərəkət növlərinin bir-birini tamamlayan
bir harmonik nəqliyyat "ekosistem"-i yaradır. Özəl istifadədə olan
maşınların sayı kəskin şəkildə azalır, maşınlar bir neçə insan tərəfindən
istifadə olunur və onların sayı yollarda azalır.
Bir neçə əsas məqamı vurğulayaq. Birinci: elektrikləşdirmə
zərərli emissiyalar, şəhər və nəqliyyatın paylaşılması problemini həll edir.
İkinci ssenari seçimlərin 2900 meqaton qədər azalmasımı mümkün edir, üçüncüsü
isə digər 1000 meqatom azaldır. Əgər 2050-ci ilə qədər hidrokarbon yanacağı
olmadan elektrik əldə etməyi öyrənsək, o zaman nəqliyyat vasitələrinin iqlimə təsir
etmə problemi aradan qalxacaq.
Buna baxmayaraq, şəhərlərimizin küçələrində olan
maşınların sayını azaltmaq üçün biz paylaşılan nəqliyyat vasitəsinə keçməliyik.
Son illərdə iqlim alimləri və urbanistlər əlaqənin bir neçə nöqtəsini aşkar
etmişdir və bu böyükdür. Urbanistlər iqlim alimlərini inandırmağa çalışırlar
ki, şəhərlərimizdə olan yüksək əhali sıxlığı emissiyaların azalmasına töhfə verəcək.
Əslində bu belədir. Lakin, əgər sizin əsas məqsədiniz emissiyaları
azaltmaqdırsa, urbanizç ən uyğun strategiya deyil. Əsas elektrikləşdirmədir.
İkincisi: cəmiyyətin fikrincə ən uyğun ssenari
hökumətin maksimum dəstəyini tələb edir. Tədqiqatçılar müəyyən etmişdir ki,
üçüncü ssenarinin daha böyük ümumi effekti var: daha az enerji, emissiya,
maşın, daha çox multi modal səyahət və çox funksiyalı urban yerlər. Və bütün
bunlar cəmiyyətə daha ucuz başa gələcək. Alimlər zərərli emissiyanın
azalamasının faydalarını deyil, yalnız infrastruktur, işçi (sürücülərə artıq
ehtiyac yoxdur!), sistemi saxlamaq və digər xərcləri nəzərə alırlar.
Üçüncüsü: yer azlığı nəqliyyatın paylaşılmasını tələb
edir. Bu il urbanist Cef Spek ABŞ Merlərinin “Avtonom maşınlar: səhv suala
düzgün cavab” adlı konfransında fantastik hesabat vermişdi. Səhv sual:
maşınları necə yaxşılaşdırmaq olar? Düzgün sual: şəhərləri necə yaxşılaşdırmaq
olar? Şəhərlərə gəldikdə isə, biz məkan azlığı problemi ilə üzləşirik.
Həqiqət ondadır ki, insanın dörd nəfərlik avtonom
elektrik nəqliyyat vasitəsinin tək oturacağında oturacağında tutduğu yer,
daxili yanacaq mühərrikli dörd nəfərlik maşında bir insanın tutduğu yerlə
eynidir. Urbanist Cared Volker bu haqda bunu qeyd edir: “Məkan azlığı şəhərlərin
müəyyənləşdirici amilidir. Bu, onları şəhər ətraflarından və kəndlərdən fərqləndirir.
Buna görə də nəqliyyatda məkanların səmərəli istifadəsi hər zaman ən vacib məsələ
olacaq.”
Hesabatın müəllifləri vurğulayır ki, paylaşma deyərkən,
onlar təkcə Uber və Lyft kimi xidmətləri nəzərdə tutmurlar. A nöqtəsindən B
nöqtəsinə fərdi səfərlər problemi həll etmir. Nəzəriyyədə avtonom elektrik
maşınları daha səmərəli sürücülük vasitəsilə məkan azlığını azalda bilər, amma
bu, maşınların sayının özlüyündə artmasını kompensasiya etməyəcək. Məkan
çatışmazlığının yeganə həlli metrolarda və avtobuslarda olduğu kimi bir neçə
insanın eyni avtomobili paylaşmasıdır. Əgər bir avtonom maşınların şəhərləri
yaxşılaşdırmasını istəyiriksə, onlar digərlərini əvəz etməməlidir, ictimai nəqliyyatın
səmərəliliyini gücləndirməlidir.
Hesabatın müəllifləri gələcəyi belə təsvir edir:
avtobuslar və dəmiryolu nəqliyyatı nəqliyyat sisteminin əsasını təşkil edir və
12-18 insan üçün olan avtonom elektrik maşınları köməkçi kimi istifadə edilir. Fəal
şəkildə istifadə olunan və parklanmada az vaxt keçirən az sayda maşınlar
yollarda və parklanma yerlərində yer tutmayacaq və həmin yerlər səkilərə,
velosiped zolaqlarına və ictimai ərazilərə çevrilə bilər. Özəl maşınlardan azad
olmaq ildə trilyon dollar qazandıracaq.
Mənbə: vox.com
No comments:
Post a Comment