İctimai nəqliyyata subsidiyalar
lazımdırmı?
Hamıya aydındır ki, aşağı gediş haqqı tarifləri
ilə keyfiyyətli ictimai nəqliyyat mümkün deyil. Əslində isə biz hər gün bunun
şahidi oluruq, təbii ki 20 qəpik gediş haqqı ilə keyfiyyətli və etibarlı ictimai
nəqliyyat öz xərclərini qarşılaya bilməz. Faktiki olaraq Bakı sakinləri elə 20
qəpiklik xidmət əldə edirlər, istisnalar var, amma bunlar barədə daha geniş şəkildə
danışacağıq.
Gediş haqqı tarifi bir çox dövlətlərdə sadəcə sosial məsələrdir və onun arxasında adətən heç bir iqtisadi səmərə yoxdur. İctimai nəqliyyat şəhərlərin təqdim etdiyi ən vacib funksiyalarından biridir, eynən polis, yanğın söndürmə, yollar və elektrik enerji təchizadı kimi, çünki səmərəli itctimai nəqliyyat olmasa heç bir iri şəhər mobillik funksiyasını yerinə yetirə bilməz. Bu səbəbdən bir çox mütərəqqi şəhərlər icitimai nəqliyyata subsidiyalar ayırır. Aşağıdaki cədvəldə bunu görmək olur.
Gediş haqqı tarifi bir çox dövlətlərdə sadəcə sosial məsələrdir və onun arxasında adətən heç bir iqtisadi səmərə yoxdur. İctimai nəqliyyat şəhərlərin təqdim etdiyi ən vacib funksiyalarından biridir, eynən polis, yanğın söndürmə, yollar və elektrik enerji təchizadı kimi, çünki səmərəli itctimai nəqliyyat olmasa heç bir iri şəhər mobillik funksiyasını yerinə yetirə bilməz. Bu səbəbdən bir çox mütərəqqi şəhərlər icitimai nəqliyyata subsidiyalar ayırır. Aşağıdaki cədvəldə bunu görmək olur.
Gördüyünüz kimi əksər şəhərlərdə sərnişinlərin
ödədiyi gediş haqqı əməliyyat xərclərinin yalnız 30-40%-ni qarşılaya bilir. Şəhərlər
ictimai nəqliyyatı maliyyələşdirmək üçün bir neçə məmbələridəm əldə edilən
vasitləri subsidiya formasında sərnişindaşıma şirkətlərinə yönəldirlər, məsələn
ödənişli parklanma haqları, nəqliyyat vergiləri, yanacağın qiymərində olan
aksiz və vergilər və sair. Buna baxmayaraq ictimai nəqliyyat şəxsi avtomobilə
nisbətən iqitisadi cəhətdən çox hada səmərəli hesab edilir.
Daha bir misal gətirmək
olar: Estoniyanın paytaxtı Tallin şəhərində ictimai nəqliyyat yerli sakinlər
üçün tam olaraq pulsuzdur, şəhər bütün xərcləri öz üzərinə götürür, bu addım
Tallində şəxsi avtomibillərin istifadəsini azaltmaq üçün edilir. Deyilənə görə
bu addımın olduqca müsbət iqtisadi effekti var.
Bəs
bizdə vəziyyət necədir?
Anlamaq lazımdır ki, əməlliyyat
subsidiyaları ancaq cari xərcləri ödəmək üçün xərclənir, bunda əlavə
investisiyalara istiqamətlənən subsidiyalar da ola bilər.
Bakı şəhərinin ictimai nəqliyyatının yalnız
iki iştirakçısı əməliyyat xərclərinin qarşılanması üçün dövlət büdcəsindən subsidiya alır, bu Metropoliten və BakuBus
MMC-dir. 2016-cı ildə Bakı Metropoliteni 38 milyon manat məbləğındə əməliyyat
subsidiyası almışdır, bu isə ümumi gəlirlərin 44%-i deməkdir.
BakuBus MMC isə 2016-cı ildə 2 milyon manat
subsidiya almışdır, bundan əlavə bu müəssisənin kreditləri maliyyə nazirliyi tərəfindən
ödənilir.
Digər misalı da gətirə bilərəm: Bakı şəhərində
nisbətən keyfiyyətli xidmət göstərən Xaliq Faiqoğlu MMC 2017-ci ili böyük
maliyyə zərəri ilə bitirmişdir və faktiki olaraq şirkət Safa holdinqə daxil
olan digər bizneslərin hesabına dolanır.
Bir tərəfdən aydındır ki, real keyfiyyətli sərnişindaşıma
bir sərnişin üçün 50 qəpikdən yüksəkdir, ancaq əməliyyat xərcləri isə 25-30 qəpik
ətrafındadır. Digər tərədfən anlaşıqlıdır ki, dövlət gediş haqqlarını qaldırmaq
istəmir, çünki cəmiyyətimizdə böyük həssas təbəqə var və onların daha yüksən
gediş haqqı ödəməsi faktiki olaraq qeyri-mümkündür. Bu səbəbdən dövlət icitimai
nəqluyyata daha çox diqqət ayırmalıdır və bu işi daşıyıcılar üçün normal biznesə
çevirməlidir. Bu zaman özəl şirkətlər həm investisiya yatıra biləcəklər həm də
xidmət səviyyəsini artıra biləcəklər.
Əgər Bakıda düzgün ödənişli parklanma təşkil edilsə bu subsidiyalar üçün böyük bir məmbə ola bilərdi. Eyni zamanda Bakı şəhərində yol tikintisinə ayrılan vəsaitlərin biz hissəsi ictimai nəqliyyata ayrılsaydı, biz hazırda tam fərqli bir şəhər görərdik. Geniş məqalə burada.
Əgər Bakıda düzgün ödənişli parklanma təşkil edilsə bu subsidiyalar üçün böyük bir məmbə ola bilərdi. Eyni zamanda Bakı şəhərində yol tikintisinə ayrılan vəsaitlərin biz hissəsi ictimai nəqliyyata ayrılsaydı, biz hazırda tam fərqli bir şəhər görərdik. Geniş məqalə burada.
No comments:
Post a Comment